| Cоли 2024 “Соли маърифати ҳуқуқӣ” |
|
There are no translations available. МАЪРИФАТИ ҲУҚУҚИИ ШАХС (бахшида ба соли 2024 “Соли маърифати ҳуқуқӣ”)  Аз рӯи моҳияти худ ҷомеаи ҳуқуқӣ раванди муҳими дуҷонибаи иҷтимоӣ мебошад. Аз як ҷониб азхудкунии таҷрибаи иҷтимоию ҳуқуқии шахс бо роҳи ворид шудан ба муҳити иҷтимоӣ-ҳуқуқӣ ва низоми робитаҳои иҷтимоӣ сурат мегирад. Аз ҷониби дигар раванди такрористеҳсоли робитаҳои иҷтимоии шахс аз ҳисоби фаъолияти самаранок, мавқеъи ҳаётӣ ва шомилшавии фаъолона ба муҳити иҷтимоӣ-ҳуқуқӣ ва ҳаёти ҳуқуқӣ
вобаста аст. Дар натиљаи чунин равандҳои ҳамгироӣ маърифати ҳуқуқии инсони мушаххас аз рўи мазмуни мусбати худ ба намуди нави маърифат – маърифати ҳуқуқии мубаддал мегардад. Маърифати ҳуқуқии шахс воситаи таъминкунандаи иљтимоикунии ҳуқуқии шахс аст, ки ба шарофати он ҳам худи инсон ва ҳам љомеа мунтазам аз нигоҳи ҳуқуқӣ ғанӣ мегардад ва устувории иљтимоии ў низ кафолат дода мешавад.Ташаккули маърифати ҳуқуқии шахс, чун қоида, аз давраи кӯдакӣ оғоз меёбад, ки ба кӯдак чаҳорчӯбаи рафторе, ки ҳуқуқ ва манфиатҳои дигар иштирокчиёни муносибатҳои гуногуни ҷамъиятиро вайрон намекунад, фаҳмонда мешавад, ки ӯ ҳар рӯз дар ҳаёти ҳаррӯза дучор меояд. Дар синни томактабӣ ва ибтидоӣ кӯдак барои риояи дастурҳои ҳаёт, ки аз ҷониби оила ва ҷомеа ба ӯ ҷорӣ карда шудааст, устуворона омода аст. Вай рафтори шаръиро ягона рафтори дуруст меҳисобад ва ба он чизе ки волидонаш ба ӯ таълим медиҳанд, шубҳае намегузорад. Маърифати ҳуқуқии мактаббачагон тавассути ташаккули дониш дар бораи низоми қонунгузорӣ, дарки маънои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, қобилияти таҳлили иттилооти ҳуқуқӣ ва ғайра ташаккул меёбад, дар ҳоле ки мушкилтаринаш ташаккули ҷузъи рафтори ҳуқуқӣ мебошад. Рафтори ҳуқуқӣ яке аз нишондиҳандаҳои сифатии сатҳи маърифати ҳуқуқии мактаббачагон мебошад. Барои ташаккули маърифати ҳуқуқии хонандагон мактабҳо метавонанд аз фанҳои ҳуқуқӣ экскурсия ташкил кунанд. Аксар вақт суди ноҳиявӣ ҳамчун ҷойи гузаронидани чунин экскурсия интихоб карда мешавад. Дар ин ҷо мактаббачагон имконият доранд, ки бо кори дастгоҳи судӣ шинос шаванд, рафти мурофиаи судӣ, инчунин хусусиятхои фаъолияти касбии адвокатҳо ва прокурорҳоро бевосита бубинанд. Экскурсияҳои таълимӣ аз фанҳои ҳуқуқӣ ба ташаккули рафтори ҳуқуқӣ дар байни мактаббачагон, эҳтироми қонун ва мавқеи устувор барои ҳалли масъалаҳои ҳуқуқӣ дар доираи қонунгузорӣ нигаронида шудаанд. Дар муассисаи таҳсилоти олӣ дар љараёни фаъолияти иљтимоӣ донишљўён маърифати ҳуқуқии худро баланд мебардоранд. Донишҷу малакаҳои гирифтаашро амалӣ менамоянд, механизмҳои татбиқ ва ҳифзи ҳуқуқҳои инсон ва шаҳрвандро меомўзанд. Ба азхудкунии амалии асосҳои қонунгузорӣ, маҳорати истифода бурдан ва тартиб додани ҳуҷҷатҳои меъёрию ҳуқуқии вобаста ба фаъолияти касбӣ, андешидани чораҳои барқарор намудани ҳуқуқҳои поймолшуда диққати махсус дода мешавад. Дар баробари ин, дар давраи гузариш аз курс ба курс рушду такомули мунтазами маърифати ҳуқуқӣ, донишу малакаи касбӣ ва салоҳияти касбии донишҷӯёнро таъмин намудан муҳим аст. Омӯзиши касбии донишҷу азхудкунии низоми ягонаи дониш, малакаи ҳуқуқиро дар бар мегирад, ки бо зарурати қонеъ гардонидани талаботи мутахассисони оянда ба хизмати ҳуқуқӣ бо мақсади баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ муайян карда мешавад. Аз ин рӯ, оила, мактаб, муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбӣ ва олӣ бояд дарки ҳуқуқ, эҳтиром ба қонун ва ҳуқуқи инсон, таҳаммулпазирӣ нисбат ба дигарон, ташаккул додани малакаҳои рафтори ҳуқуқиро рушд бахшанд. Кулли ин корҳо имкон медиҳад, ки шахсияти ҳамаҷонибаи донишманд тарбия карда шавад, ки дорои љаҳонбинии шахсӣ, даркунандаи арзишҳои ҳуқуқӣ ва маърифати ҳуқуқӣ бошад. Баҳри ба воя расонидани чунин шахс зарур аст, ки муқаррароти Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд” аз 2 августа соли 2011, № 762 пурра риоя карда шавад. Маслан дар асоси моддаи 5 Қонун таълиму тарбияи фарзанд вазифаи падару модар, омӯзгор, давлат ва ҷомеа мебошад. Вазифаи падару модар фароҳам овардани шароити моддӣ, молиявӣ, маънавӣ ва равонӣ дар таълиму тарбияи дурусти фарзанд мебошад. Давлат барои таълиму тарбия ва ҳифзи кӯдакони ятим ва маъюб ғамхорӣ намуда, ба онҳо шароити мусоид фароҳам меорад. Ё инки дар асоси моддаҳои 8,9-и қонун падару модар дар тарбия ва таълими фарзанд уҳдадориҳои мушаххас доранд. Аз ҷумла, падару модар дар тарбияи фарзанд уҳдадориҳои зерин доранд: ба фарзанд тибқи арзишҳои миллӣ номи нек гузоранд; пас аз таваллуд фарзандро дар мӯҳлати то се моҳ аз қайди давлатии сабти асноди ҳолати шаҳрвандӣ гузаронанд; барои ҳифзи саломатӣ, ташаккули ҷисмонӣ, маънавӣ ва ахлоқии фарзанд шароит муҳайё намоянд; фарзандро ба зиндагии мустақилона омода намоянд; фарзандро дар рӯҳияи эҳтиром ба Ватан, қонун, арзишҳои миллӣ ва умумибашарӣ, инчунин бартарии манфиатҳои миллӣ аз шахсӣ тарбия намоянд; маърифати ахлоқӣ, эстетикӣ ва экологии фарзандро ташаккул диҳанд ва ғайра. Падару модар дар таълими фарзанд уҳдадориҳои зерин доранд: ба фарзанди то шашсола барои гирифтани таълиму тарбияи томактабӣ шароит фароҳам оваранд; ба таълим фаро гирифтани фарзандро таъмин намуда, ба таҳсили ӯ дар муассисаҳои таълимии таҳсилоти миёнаи умумӣ монеъ нашаванд; фарзандро бо воситаҳои зарурии таълимӣ таъмин карда, барои таълими ӯ шароити муносиб муҳайё намоянд; риояи пӯшидани либосҳои расмии мактабиро аз ҷониби фарзанд дар ҳамаи зинаҳои таҳсилот таъмин ва назорат намоянд; ба фарзанди имконоти маҳдуди ҷисмонӣ ва рӯҳӣ доштаи худ барои таҳсил кардан ва касбу ҳунар омӯхтан шароит муҳайё сохта, иллати ҷисмонӣ ва рӯҳии ӯро пинҳон накарда, дар сурати набудани шароит барои таълими фарзанд ба муассисаҳои дахлдори давлатии соҳаи маориф, тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ муроҷиат намоянд ва ғайра. Маърифати ҳуқуқии шахс инҳоро дар бар мегирад: мавҷудияти иттилооти муосири ҳуқуқӣ; раванди табдил додани иттилоот ва донишҳои ҳуқуқӣ ба эътиқоди ҳуқуқӣ ва рафтори ҳуқуқӣ; омодагӣ ба амал, доштани дониши ҳуқуқӣ ва эътиқоди ҳуқуқӣ ҳамчун роҳнамо, амалҳои мувофиқи қонун. Маърифати ҳуқуқии шахс бо сатҳи иҷтимоии ҳуқуқии шахс дар ҷомеа, дараҷаи азхудкунӣ ва истифодабарии принсипҳои ҳуқуқӣ аз ҷониби шахс, ки ба ҳаёти давлатӣ ва ҷамъиятӣ хос мебошанд, тавсиф карда мешавад. Ин дониш ба дарки ҳуқуқ, муколама дар бораи он, кори фаъолона баҳри мустаҳкам намудани қонуну тартиботро дар назар дорад. Мазмуни маърифати ҳуқуқии шахс инҳоро дар бар мегирад: шуури ҳуқуқӣ ва тафаккури ҳуқуқӣ; рафтори ҳуқуқӣ; натиҷаи онҳо. Маърифати ҳуқуқии шахс ба раванди ташаккули услуби рафтори ҳуқуқӣ, ки вобаста ба омилҳои зерин ташаккул меёбад, мусоидат мекунад: дараҷаи азхудкунӣ ва зуҳури арзишҳои маърифати ҳуқуқии ҷомеа; хусусиятҳои фаъолияти касбӣ; нотакрор будани фардияти эҷодиёти шахс. Мисли ҳама гуна зуҳурот маърифати ҳуқуқии шахс дорои хусусиятҳои хос аст: сатҳи хеле баланди маърифати ҳуқуқӣ; донистани қонунҳои амалкунандаи кишвар; риоя, татбиқ ва истифодаи ин қонунҳо, зеро танҳо донистани санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ самараи дилхоҳ дода наметавонад; эътиқод ба зарурият, фоиданокӣ, ба мақсад мувофиқ будани қонунҳо ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, ризояти дохилӣ бо онҳо; дарки дурусти ҳуқуқ ва уҳдадориҳои худ, озодӣ ва масъулият, меъёрҳои муносибат бо одамони дигар; нигоҳ доштани қонуну тартибот ва итоаткорӣ дар ҷамъият, бартараф намудани нигилизми ҳуқуқӣ. Ҳамин тариқ, маърифати ҳуқуқии шахс бидуни донистани қонун ташаккул намеёбад. Низоми санадҳои меъёрии ҳуқуқие, ки дар кишвар амал мекунанд, аз ҷумла на танҳо асосӣ, балки санадҳои зерқонунӣ низ он санадҳое мебошанд, ки рафтори қонунии шахс ва тамоми ҷомеаро муайян мекунад. Донистани меъёрҳои ҳуқуқ шарти зарурии ташаккули маърифати ҳуқуқӣ мебошад. Аммо барои ба даст овардани натиҷаи дилхоҳ танҳо донистани меъёр кифоя нест. Дониши гирифташуда бояд дар амал татбиқ карда шавад.ДОНИЁР САНГИНЗОД, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессори кафедраи ҳуқуқи факултети таърих ва ҳуқуқ Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ. АНСОРӢ УМАРЗОД, унвонҷӯи кафедраи ҳуқуқи факултети таърих ва ҳуқуқ Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ.
|
Полное название: Таджикский государственный педагогический Университет имени Садриддин Айнӣ
Адрес:, 734003, город Душанбе, проспект Рудаки 121
Телефон: +992(37) 224-13-83
WWW: www.tgpu.tj
E-mail: info@tgpu.tj